Maria Konopnicka urodziła się 23 maja 1842 roku w Suwałkach, jako córka Józefa Wasiłowskiego, patrona trybunału cywilnego i Scholastyki z Turskich. We wrześniu 1849 roku rodzina sprowadziła się do Kalisza, gdzie przyszła poetka spędziła dzieciństwo i młodość. Po śmierci matki w 1854 roku wychowywał ją ojciec. W latach 1855 - 1856 uczyła się na pensji sióstr sakramentek w Warszawie. Tam poznała Elizę Pawłowską, późniejszą Orzeszkową.

We wrześniu 1862 roku wyszła za mąż za ziemianina, Jarosława Konopnickiego. Zaraz po ślubie wyjechała z Kalisza na stałe, zamieszkując w Bronowie. W powstaniu styczniowym (1863) zginął jej brat, a mężowi groziły represje, dlatego w końcu 1863 roku wyjechali do Drezna, skąd wrócili w 1864. Po sprzedaży zrujnowanego Bronowa zamieszkali w Gusinie na terenie ówczesnej guberni kaliskiej. Wychowywała 6 dzieci, utrzymując się z dochodów niewielkiego dzierżawionego folwarku. Fascynowało ją życie na wsi, kochała przyrodę, ale dostrzegała też biedę chłopów.

W Gusinie zaczęła pisać. Najpierw dla swoich dzieci, później dla dorosłych. Zadebiutowała w 1875 roku w piśmie "Kaliszanin" wierszem "W zimowy poranek", a wkrótce potem opublikowany na łamach "Tygodnika Ilustrowanego" cykl "W górach" zdobył uznanie krytyki, m.in. Henryka Sienkiewicza.

Od 1877 roku wraz z dziećmi mieszkała w Warszawie. Pracowała jako nauczycielka, później - redaktorka pisma dla kobiet "Świt". Pisała utwory poetyckie i nowele. Używała pseudonimów literackich, m.in. Jan Sawa. Aktywnie uczestniczyła w życiu społeczno - kulturalnym.

W latach 1890 - 1903 większość czasu spędzała za granicą- w Niemczech, Austrii, Szwajcarii, Francji i Włoszech. Żyła w skrajnej nędzy, nie mogła nigdzie osiąść na dłużej, ponieważ mąż, z którym pozostawała w separacji, nie zgodził się na wydanie paszportu. Władze carskie patrzyły na nią podejrzliwie, ponieważ opiekowała się więźniami politycznymi, współpracowała z zrzeszeniami polskimi na obczyźnie, Macierzą Szkolną, komitetami pomocy dla wywłaszczonej ludności Górnego Śląska i Wielkopolski, a także współorganizowała międzynarodowy protest przeciwko prześladowaniu dzieci polskich we Wrześni (1901 - 1902). Wyrazem jej protestu przeciw polityce germanizacyjnej było ogłoszenie w 1908 roku "Roty". Wiersz zdobył niezwykłą popularność, jako pieśń z muzyką Feliksa Nowowiejskiego, od czasu obchodu rocznicy grunwaldzkiej w 1910 roku.

Z okazji 25-lecia pracy pisarskiej otrzymała w 1903 r. w darze od narodu dworek w Żarnowcu koło Krosna i tam mieszkała do końca życia. Jednak w latach 1905-1907 przedostała się do Warszawy i organizowała pomoc dla uwięzionych przez władze carskie i ich rodzin. Zmarła 8 października 1910 roku w szpitalu we Lwowie i tam została pochowana na cmentarzu Łyczakowskim.

Maria Konopnicka w swojej twórczości nawiązywała do poezji ludowej, a także do romantyzmu, tradycji biblijnej, symbolizmu i parnasizmu, np. w "Z mojej Biblii" (seria IV "Poezji", 1896), w zbiorach "Linie i dźwięki" (1897), "Italia" (1901), "Nowe pieśni" (1905), "Głosy ciszy" (1906). Jest autorką licznych wierszy dydaktycznych, jak "Śpiewnik historyczny" (1904), "Ludziom i chwilom" (1905), a także epickich poematów "Przez głębinę" (1907) i "Pan Balcer w Brazylii" (1910). Opublikowała zbiory opowiadań realistyczno-psychologicznych: "Cztery nowele" (1888), "Moi znajomi" (1890), "Na drodze" (1893), "Ludzie i rzeczy" (1898), "Na normandzkim brzegu" (1904); szkice reportażowe "Za kratą" (1886), "Obrazki więzienne" (1887-1888). Dzieła krytyczne i eseistyka literacka zostały opublikowane, w wyborze, w tomach: "Portrety piórem" (1898), "Mickiewicz, jego życie i duch" (1899), "Trzy studia" (1902), "Szkice" (1905). Znaczną wartość literacką posiada jej dorobek przekładowy z języka niemieckiego, francuskiego, włoskiego, angielskiego i czeskiego. Zyskała ogromną popularność i autorytet dzięki liryce patriotycznej i społecznej. Jej największym osiągnięciem były liryki o tematyce ludowej ("Wolny najmita", "W piwnicznej izbie", "A jak poszedł król na wojnę"), nowele społeczno - psychologiczne ("Mendel Gdański", "Nasza szkapa"), poemat o emigracji polskiej "Pan Balcer w Brazylii", trzy serie "Poezji". Utwory dla dzieci ogłaszane od 1884 roku, eliminujące natrętny dydaktyzm, rozbudzające wrażliwość odbiorców, łączące autentyzm i fantastykę, tonację żartu i powagi, były rewelacją w tej dziedzinie pisarstwa. Do najtrwalszych osiągnięć Konopnickiej w tej dziedzinie należy opowieść prozą i wierszem "O krasnoludkach i sierotce Marysi". Do dziś popularnością cieszą się utwory "O Janku Wędrowniczku" i "Na jagody".